G20 Liderler Zirvesi’nin ardından Vietnam’a giden ABD Başkanı, Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri Trọng ile bir araya geldi, işbirliği mesajı verdi. Vietnam-Çin arasındaki gergin dönemde gerçekleşen ziyaret, Pekin’in takibinde
ABD Başkanı Joe Biden, Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’deki G20 zirvesinin ardından Vietnam’a geldi.
Biden, Uzakdoğu’da Çin’e alternatif arayışlar kapsamında Vietnam’a tarihi bir zayert yaptı. Biden, iki ülkenin Hint-Pasifik’i önümüzdeki on yıllar boyunca şekillendirme şansına sahip olduğunu söyledi.
Yaklaşık yarım yüzyıl önce sona eren Vietnam Savaşı’nın ardından ilişkileri düzeltmeye çalışan iki ülke arasındaki yakınlaşma, son zamanlarda Hanoi yönetimi ile arası açık olan Çin’in dikkatli takibinde.
Vietnam liderleriyle bir araya gelen Biden, başken Hanoi’de coşkuyla karşılandı. Biden, ziyarette iklim, ekonomi ve diğer konularda ilerleme kaydedilebileceğini umduğunu söyledi.
Biden, kendisi ve Vietnam Komünist Partisi genel sekreteri Nguyen Phú Trọng “Uluslarımız arasında çatışmadan normalleşmeye ve bu yeni yükseltilmiş statüye kadar 50 yıllık bir ilerleme eğrisinin izini sürebiliriz” dedi.
“Vietnam dost ve güvenilir bir ortak”
Savaşta görev yapmamasına rağmen kendisini “Vietnam kuşağı”nın bir parçası olarak tanımlayan ABD başkanı, Vietnam’ı “bir dost, güvenilir bir ortak ve uluslararası toplumun sorumlu bir üyesi” olarak nitelendirdi. Biden’ın iklim elçisi John Kerry ve Arizona’nın eski Cumhuriyetçi senatörü John McCain gibi Vietnam Savaşı gazilerinin, savaştan sonra Vietnam ile ilişki kurmanın yollarını bulduğunu kaydetti.
Trong, ülkesinin anlaşmayı uygulamak için çok çalışacağına söz verdi. “Ancak o zaman bunun bir başarı olduğunu söyleyebiliriz” diye söz verdi.
Biden, Trong ile görüşme sırasında ABD ve Vietnam’ı “çok kritik bir dönemde kritik ortaklar” olarak tanımladı. Her iki lider de Çin’in ekonomik ve jeopolitik yükselişinin ülkelerinin yeni kurulan ortaklığına nasıl katkıda bulunduğunu özellikle tartışmadı, ancak Çin’in bölgesel etkisi olmadan karşılıklı kucaklaşmayı açıklamak zordu.
Çin’in ekonomik yavaşlaması ve Başkan Xi Jinping’in siyasi gücünü pekiştirmesiyle Biden, Vietnam ve Kamboçya da dahil olmak üzere daha fazla ülkeyi Amerika’nın yörüngesine getirme fırsatı görüyor.
Trong’dan Biden’a iltifat: Bir gün bile yaşlanmadınız
Trong, Biden ile görüşme sırasında 80 yaşındaki ABD lideine iltifatta bulunarak “Bir gün bile yaşlanmadınız ve eskisinden çok daha iyi göründüğünüzü söyleyebilirim. Sayın Başkan’ın her özelliğinin imajınızı tamamladığını söyleyebilirim” Biden, Trong’un iltifatlarını gülümsemeyle karşıladı.
Eski düşmanlar arasında yakınlaşma
ABD ve Vietnam, Soğuk Savaş yıllarında, 1955 ile 1975 arasında 20 yıl süren kanlı bir savaş yürütmüştü.
İki ülkenin hafızasında hala izleri olan savaşta 1 milyondan fazla Vietnam askeri ve 180 bine yakın sivil yaşamını yitirmiş, ABD de 58 bin askerini kaybetmişti.
Savaş boyunca topraklarının büyük bölümü ABD tarafından aralıksız bombalanan Vietnam harabeye dönmüş, sivil altyapı ve doğal çevre büyük zarar görmüş, savaşta kullanılan kimyasal bombaların etkileri uzun yıllar silinememişti.
Sovyetler Birliği ve Komünist Çin’in silah desteği sağladığı Vietkong güçlerinin zaferiyle sonuçlanan savaş, o dönemde Amerikan müdahaleciliğine direnişin sembolü haline gelmişti.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından 1990’larda eski düşmanlar arasında başlayan yakınlaşma, 1995 yılında ilişkilerin yeniden normalleşmesiyle sonuçlanmış, 2000’li yılların başından itibaren ise iki ülke arasında ekonomik ilişkiler gelişmeye başlamıştı.
Dönemin ABD Başkanı Bill Clinton’ın 2000 yılında Hanoi’ye yaptığı ziyaretin ardından göreve gelen tüm Amerikan başkanları ülkeyi ziyaret etmişti. Biden da bu geleneği sürdürecek.
ABD ve Vietnam, 21. yüzyılın vizyonunu birlikte çizecektir
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Biden’ın ziyareti öncesi yaptığı açıklamada, “ABD ve Vietnam, on yıllardır Vietnam Savaşı’nın acılı mirasıyla başa çıkabilmek ve barışmayı teşvik etmek için el ele verdi.” dedi.
Sullivan, ziyaretin, Biden yönetiminin Hint-Pasifik bölgesindeki diplomatik bağlarını geliştirmesi açısından öneme sahip olduğunu belirterek, “Geleceğe baktığımızda Vietnam’ın, Hint-Pasifik’te giderek büyüyen ortaklıklar ağımızda öncü rolü oynayacağını görüyoruz.” ifadesini kullandı.
İki ülkenin, “Güney Çin Denizi’nden yükselen kritik teknolojilere kadar çok sayıda benzer zorlukla karşı karşıya olduğunu” vurgulayan Sullivan, “ABD ve Vietnam, yükselen ve güçlenen bir ortaklıkla, 21. yüzyılın vizyonunu birlikte çizecektir.” şeklinde konuştu.
ABD, son dönemde Çin’in bölgedeki artan nüfuzunu ve askeri varlığını dengelemek üzere mevcut ittifaklarını yeni bağlantılarla güçlendirme ve yeni ittifak ortaklıkları kurma yönünde adımlar atıyor.
ABD, İngiltere ve Avustralya arasındaki nükleer denizaltı teknolojisinin paylaşımını öngören AUKUS anlaşması; ABD, Hindistan, Japonya ve Avustralya arasındaki Dörtlü Güvenlik Diyaloğu (QUAD) ve geçen ay Camp David’de yapılan zirveyle perçinlenen ABD, Japonya ve Güney Kore üçlü savunma işbirliği, bu yöndeki girişimler olarak değerlendiriliyor.
Öte yandan Washington, Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) ülkelerinden halihazırda savunma ortaklıkları bulunan Filipinler ve Tayland dışında Endonezya ve Vietnam ile ikili düzeyde askeri işbirliğini artırma arayışında.
Vietnam – ABD yakınlaşması
Çin, ABD’nin bu adımlarını kendisine karşı “dışlayıcı askeri blok oluşturma” çabası olarak görürken Güney Çin Denizi’nde kıyıdaş ülkeler arasında sık sık gerilimlere dönüşen egemenlik ihtilafları, Çin’in artan askeri varlığı ve müdahaleci tavrından rahatsız diğer bölge ülkelerini ABD’ye yaklaştırıyor.
Güney Çin Denizi’nde en uzun sahil şeridine sahip Vietnam, Çin ile ideolojik yakınlığına ve iyi ilişkilerine karşın, Filipinler ile bu tür sürtüşmelerden en fazla etkilenen ülkelerin arasında yer alıyor.
Vietnam yönetiminin mayısta Güney Çin Denizi’nde kendi kontrolündeki Vanguard Resifi yakınında petrol sondaj faaliyetlerini genişleteceğini duyurmasının ardından Çin’in bölgeye gemilerini göndermesi, krize sebep oldu.
Çin, bölgeye iki sahil güvenlik gemisi eşliğinde bir petrol arama gemisi ve 7 balıkçı gemisi gönderirken Vietnam da 5 gemi yollayarak karşılık vermiş, denizdeki manevralarla gerilim tırmanmıştı.
Öte yandan ağustosta Çin’in Güney Çin Denizi’nde Vietnam’ın da hak iddiasında bulunduğu adaya uçak pisti ve askeri tesisler inşa ettiğini gösteren uydu görüntüleri nedeniyle gerginlik yaşandı.
Vietnam Dışişleri Bakanlığı, Paracel Adaları’nın güneybatı ucunda yer alan Çin’in kontrolündeki Triton Adası’ndaki istihkamın izinsiz yapılmasının “egemenlik ihlali” olduğunu savundu.
Çinlilerin “Şişa”, Vietnamlıların “Hoang Sa” adını verdiği Paracel Adaları, iki ülke arasında 1974’te yaşanan kısa süreli savaşın ardından Çin’in kontrolüne geçmişti.
Çin tartışmaları körükledi
En son Çin Doğal Kaynaklar Bakanlığının 28 Ağustos’ta yayımladığı haritada Güney Çin Denizi’ne çizilen hatlarla Malezya, Filipinler ve Vietnam’ın üzerinde hak iddia ettiği ihtilaflı bölgelerin Çin karasuları içinde gösterilmesi, bölge ülkelerinin tepkisine yol açmış, üç ülkenin dışişleri bakanlıkları Pekin’i protesto etmişti.
Güney Çin Denizi, kıyıdaş ülkelerin İkinci Dünya Savaşı’nın ardından bağımsızlıklarını kazanmasından bu yana egemenlik ihtilaflarına konu oluyor.
Çin, ilk kez 1947’de yayımladığı haritayla Güney Çin Denizi’nin yüzde 80’inde egemenlik iddiasında bulunurken kıyı komşusu ülkeler Vietnam, Filipinler, Malezya ve Brunei de bölgede hak iddia ediyor.
Başta Paracel ve Spratly adaları olmak üzere bölgedeki adacık, resif, kayalık ve deniz bentleri üzerindeki egemenlik ihtilafları zaman zaman ülke donanmaları arasında sıcak temaslara ve diplomatik gerilimlere sebep oluyor.
Çin’in bölgedeki ihtilaflı adalarda askeri üsler inşa etmesi ve sivil gemi filolarını bulundurmasına bölge ülkelerinin yanı sıra ABD de karşı çıkıyor.
Tedarik zincirleri için yeni rota arayışı
Öte yandan ABD’nin Çin ile ekonomik ilişkilerinde stratejik güvenliğe yönelik bir yaklaşımı öne çıkarması, kritik teknoloji alanlarında ihracat kısıtlamaları ve yatırım kontrollerine gitmesi, ayrıca tedarik zincirlerini bu ülkeden farklı rotalara kaydırma arayışı, diğer bölge ülkeleri gibi Vietnam’ı da yeni yatırımlar için adres haline getiriyor.
Vietnam, halihazırda 2000’li yılların başından itibaren ucuz iş gücüyle çok sayıda Amerikan şirketi için imalat üssü haline gelmişti. Örneğin Amerikan spor giyim firması Nike, küresel üretiminin büyük bölümünü Vietnam’da gerçekleştiriyor.
Vietnam, son dönemde tedarik zincirlerini Çin’den kaydırmak isteyen teknoloji firmalarının da radarına girmiş durumda. Çin’de geniş bir tedarik ve imalat ağı bulunan teknoloji şirketi Apple’ın bu bağlantılarının bir kısmını Vietnam’a kaydırmayı planladığı iddia ediliyor.
Biden’ın ziyaretinde “ekonomik ve teknolojik bağların geliştirilmesini” ele alacağı bildirilirken bu alanlarda yeni anlaşmalara varılması bekleniyor.
